Rzepak jest bardzo wymagającą rośliną uprawną. O powodzeniu jego uprawy decyduje przede wszystkim poprawna i wykonana w odpowiednim terminie agrotechnika. Producenci wiedzą że chemiczna ochrona roślin wymaga dużych nakładów finansowych, dlatego starają się ograniczać występowanie agrofagów za pomocą innych metod, do których możemy zaliczyć:
1. Płodozmian – jest jedną z ważniejszych metod agrotechnicznych w zwalczaniu patogenów. W uprawie rzepaku wielu sprawców chorób pozostaje na resztkach pożniwnych lub przyjmuje postać struktur przetrwalnikowych (sklerocja, zarodniki przetrwalnikowe itp.) – w ten sposób mogą przetrwać w glebie nawet kilka lat. Rozwój grzybów porażających rzepak umożliwiają też jego samosiewy, inne rośliny uprawne z rodziny kapustowatych i wiele należących do niej chwastów. Aby ograniczyć rozpowszechnianie się chorób, trzeba w praktyce rolniczej wykorzystać fitosanitarną funkcję płodozmianu o długich rotacjach. Dzięki temu uzyskuje się małe wysycenie rzepakiem oraz eliminuje problemy z chorobami, chwastami i szkodnikami. Podobną funkcję fitosanitarną pełni wielopolowy płodozmian, w którym dużą uwagę zwraca się na koncentrację poszczególnych grup i gatunków roślin uprawnych, a jednocześnie uwzględnia się odpowiednią przerwę czasową w powrocie rzepaku na konkretne pole – nie częściej niż co 4 lata. Rzepak wymaga gleby żyznej, zasobnej w składniki pokarmowe, w odpowiedniej kulturze. Gdy sieje się go po zbożach, uprawa polega na wykonaniu podorywki, a następnie orki siewnej na średnią głębokość. W gospodarstwach, w których wykorzystuje się agregaty zastępujące podorywkę, należy zwracać uwagę na to, aby dobrze rozdrobnić ściernisko i dokładnie wymieszać słomę oraz resztki pożniwne. Glebę powinno się spulchniać na głębokość co najmniej 4 cm. Dzięki jej dobremu przygotowaniu małe, drobne nasiona kiełkują i prawidłowo wschodzą w krótkim czasie. Najlepiej, aby na uprawianym polu gleba nie była zbrylona, ponieważ zakłóca to równomierność wschodów rzepaku.
2. Wybór odmiany – w bardzo dużym stopniu wpływa na efekty produkcyjne i ekonomiczne uprawy rzepaku. Dlatego, wybierając odmiany do siewu w nowym sezonie wegetacyjnym należy brać pod uwagę m.in.: typ odmiany, odporność na patogeny, wczesność i równomierność dojrzewania, zimotrwałość, przedplon, plonowanie itp. Siew odmian odpornych pozwala na obniżenie kosztów ochrony roślin, a w niektórych przypadkach to jedyny sposób pozbycia się z plantacji patogena, np. kiły kapusty.
3. Termin siewu – na porażenie rzepaku przez choroby wpływa w dużym stopniu termin siewu, co wynika z jego silnego oddziaływania na stan rozwoju rozety przed zimowym spoczynkiem roślin. Najkorzystniejszy czas jego przeprowadzenia to taki, który umożliwia szybkie wschody, bo sieje się nasiona w glebę odpowiednio zasobną w wodę, a następnie pozwala na wolny rozwój rozet. Wczesny siew powoduje, że rozety są wybujałe i mają zbyt wiele liści, zaś jego opóźnienie nie gwarantuje osiągnięcia przez rozetę odpowiedniej wielkości w ciągu zimy. W przypadku wczesnych zasiewów pojawiają się choroby, zwłaszcza mączniak rzekomy, sucha zgnilizna kapustnych, szara pleśń i czerń krzyżowych, a w niektórych rejonach również kiła kapusty.
4. Ilość wysiewu – nie warto siać zbyt wielu nasion na 1 m2. Opłaca się wysiewać ściśle zalecaną na jednostkę powierzchni ilość kwalifikowanych, zaprawionych nasion, ponieważ ma to wpływ na rozmieszczenie i gęstość roślin na plantacji. Na plantacjach, gdzie wykonano gęsty siew szybciej rozwijają się grzyby powodujące choroby, co może też mieć związek z terminem wysiewania nasion. Bardzo niekorzystne są zarówno wczesny siew, jak i wykorzystanie zbyt wielu nasion. Przyczynia się to nie tylko do nasilenia chorób, lecz także obniża plony. Coraz częściej rzepak wysiewa się przy użyciu siewników punktowych, co pozwala na uzyskanie optymalnej obsady roślin na jednostce powierzchni.
5. Składniki pokarmowe – uzyskanie wysokiego plonu rzepaku jest możliwe, jeżeli roślinom w czasie wegetacji zapewni się odpowiednią ilość składników pokarmowych, takich jak: azot (N) i potas (K), a także siarka (S), fosfor (P) oraz bor (B). Rzepak, podobnie zresztą jak inne rośliny uprawne, charakteryzuje się polową odpornością na porażenie przez sprawców chorób (stres biotyczny) i na czynniki abiotyczne (susza, niska temperatura itp.). Odpowiednie pH, czyli kwasowość gleby, zapewnia pobranie wystarczających ilości azotu i potasu. W konsekwencji w komórkach rzepaku utrzymuje się właściwe ciśnienie osmotyczne, a to wiąże się z optymalnym wzrostem suchej masy (węglowodany, białka), co pośrednio ma wpływ na zimotrwałość roślin. Mrozoodporność zwiększa dolistna aplikacja potasu czy siarki, a odwrotny skutek powoduje zwiększone dawkowanie azotu przed spoczynkiem zimowym rzepaku. Nadmiar azotu sprawia również, że wzrasta ryzyko infekcji chorobowych. Z kolei aplikowanie siarki, zwłaszcza wiosną, w pewnym stopniu zabezpiecza rzepak przed takimi chorobami, jak: czerń krzyżowych, mączniak prawdziwy, cylindrosporioza czy zgnilizna twardzikowa. Nawożenie siarką i jednoczesne stosowanie fungicydów pozwala skuteczniej zwalczać sprawców chorób niż wykorzystywanie w tym celu jedynie fungicydów.
6. Sąsiedztwo roślin – ważnym, często niedocenianym czynnikiem utrudniającym rozwój chorób na plantacjach rzepaku jest unikanie ich bezpośredniego sąsiedztwa z uprawami rzepaku lub innych gatunków z rodziny kapustowatych (gorczyca, rzepak jary, kapusta pekińska, kapusta pastewna itp.). Gdy odmiana uprawiana na danym polu jest mniej odporna na jedną z ważnych gospodarczo chorób, to po rozwinięciu się objawów porażenia zarodniki sprawców tej choroby łatwo przenoszą się na plantację jeszcze zdrową, a sąsiadującą z tą, na której wystąpiła epidemia choroby. Podobnie jest z migrowaniem szkodników z jednej plantacji na drugą. Samosiewy rzepaku i chwasty z rodziny kapustowatych są ważnym źródłem grzybów porażających rzepak w czasie wegetacji. Rośliny te umożliwiają przetrwanie na polu, na którym będzie w przyszłości uprawiany rzepak, takich chorób, jak: kiła kapusty, zgnilizna twardzikowa, sucha zgnilizna kapustnych, szara pleśń. Stanowią one stałe zagrożenie dla stanu zdrowotnego rzepaku. Płodozmian nie odgrywa wówczas swojej roli fitosanitarnej.
7. Ochrona chemiczna – komplementarne i jednoczesne zwalczanie wszystkich agrofagów (chorób, chwastów, szkodników) zagrażających uprawie rzepaku jest często koniecznością. Uszkodzenia powodowane przez szkodniki stanowią bramę wejścia dla sprawców chorób, ponieważ tkanki łatwo infekowane są przez grzyby chorobotwórcze wywołujące np. szarą pleśń, zgniliznę twardzikową czy suchą zgniliznę kapustnych. Umiejętne zwalczanie szkodników (niedopuszczanie do uszkodzeń) ogranicza choroby. W kilku rejonach uprawy rzepaku na niektórych polach obserwuje się nasilenie występowania sprawcy kiły kapusty (pierwotniak Plasmodiophora brassicae), który dobrze rozwija się na glebach zwięzłych, o nieuregulowanych stosunkach wodnych. Nawet okresowe powstawanie zastoisk wody na plantacji ułatwia przemieszczanie się zarodników kiły kapusty. Innymi czynnikami mającymi wpływ na zapobieganie rozprzestrzenianiu się tej i innych chorób są staranne czyszczenie maszyn wykorzystywanych na zainfekowanych polach i właściwa kolejność prac polowych.
Źródło: Integrowana Ochrona Rzepaku – Odkryjmy rzepak na nowo, 2020,
Fot. AdobeStock
