Nie od dziś wiadomo, że najważniejszym składnikiem pokarmowym w żywieniu roślin jest azot. Decyduje on o wielkości i jakości plonu. Wynika to z funkcji azotu, który jest niezbędnym elementem syntezy cząsteczek białka podstawy wszystkich żywych organizmów. Niedobór azotu powoduje nie tylko spadek plonu, ale i zahamowanie wzrostu i rozwoju roślin. Wizualnym objawem niedostatku azotu jest jasnozielony kolor liści i łodyg oraz wątły pokrój roślin. W skrajnych przypadkach niedostatku tego pierwiastka liście roślin żółkną, a ich słabo wykształcone owoce przedwcześnie dojrzewają. Niemniej niebezpieczny od niedoboru jest również nadmiar tego makroskładnika. Rośliny przenawożone azotem mają ciemnozielony kolor i wytwarzają bardzo dużą masę (duże i liczne liście, grube łodygi), jednak ich owoce są nieliczne i słabo wykształcone. Przeazotowanie roślin wydłuża znacznie okres ich wegetacji oraz powoduje kumulację azotanów, co jest niebezpieczne dla zdrowia człowieka, a także niekorzystne z punktu żywienia zwierząt.
Azot występuje w glebie w postaci różnych związków zarówno organicznych ja i nieorganicznych. Do najważniejszego źródła azotu glebowego należy materia organiczna, z której w procesie mineralizacji przy zachowaniu odpowiednich warunków następuje przetworzenie azotu organicznego do formy mineralnej, którą jest jon NH4+. Kolejnym etapem przemian azotu w glebie jest nitryfikacja przeprowadzana prze bakterie Azotobacter i Nitrosomonas, proces ten prowadzi do powstania formy azotanowej NO3–. Niezbędnymi warunkami do przebiegu mineralizacji i nitryfikacji jest temperatura, wilgotność, odczyn oraz wysoka aktywności mikrobiologiczna gleby.
Azot ponadto wprowadzany jest do gleby w formie nawozów organicznych, np. obornika czy gnojowicy oraz w formie nawozów mineralnych zawierających trzy formy azotu: amidową, amonową oraz azotanową. Ważnym elementem odżywiania azotem jest zapewnienie w glebie odpowiednich warunków do jego pobierania. Musimy zapewnić optymalne warunki odczynu w przedziale pH 6-7, a także zwrócić uwagę na zakwaszające działanie nawozów azotowych, powinniśmy stosować takie produkty, które buforują ten efekt. Pamiętajmy, że każdy 1 kg azotu amonowego wymaga zastosowania 2 kg CaO – celem wyeliminowania zakwaszającego działania.
Różne formy pobieranego azotu
Azot pobierany jest przez rośliny tylko w dwóch formach: amonowej NH4+ oraz azotanowej NO3–. Pobieranie zależy od fazy rozwojowej rośliny oraz temperatury. We wczesnych fazach rozwojowych i niższych temperaturach rośliny pobierają przed wszystkim azot amonowy, a w późniejszych okresach przeważa w pobieraniu forma azotanowa, która stanowi większość pobranego N. Po pobraniu azot w roślinie transportowany jest do części nadziemnej gdzie ulega przetworzeniu na aminokwasy a później białka. Należy pamiętać, że azot transportowany jest do liści w formie azotanowej co oznacza, że pobrany azot amonowy w korzeniu musi ulec procesowi utlenienia co oczywiście wiąże się z nakładami energetycznymi. Na tym jednak nie kończą się procesy przemian azotu. W liściu azot wykorzystywany jest do syntezy aminokwasów, których szkielet stanowi połączenie N i H. Formą azotu dostarczoną do liści jest forma NO3–, co zatem wiąże się z kolejnym procesem tym razem redukcji w wyniku, którego powstaje form amonowa, z której już bez przeszkód mogą powstawać aminokwasy. Oczywiście aby optymalnie zarządzać azotem należy dostarczyć także pierwiastków drugorzędowych, czyli siarki, magnezu, wapnia, potasu i fosforu a także mikroelementy. Jak widać proces budowy potencjału plonowania stale wiąże się z kontrolowaniem przemian azotu.
Mając na uwadze dynamikę przemian azotu w glebie oraz roślinie należy odpowiednio dostawać nawożenie do potrzeb rośliny, warunków siedliska a także oczekiwań w stosunku do plonu. Punktem wyjścia przed przystąpieniem do ustalenia dawki azotu jest poznanie jego zwartości w glebie.
Jak powszechnie wiadomo standardowo azot mineralny (Nmin) w glebie oznacza się w dwóch terminach:
– przed wysiewem pierwszej wiosennej dawki azotu w uprawie roślin ozimych (rzepak, zboża), jednak ze względu na ograniczony czas i spiętrzenie prac polowych w momencie ruszania wegetacji wiosną niestety niewielu rolników decyduje się na takie badanie, a tym samy zastosowanie dawki azotu na podstawie otrzymanego wyniku,
– przed siewem roślin jarych (zboża, kukurydza, buraki, ziemniaki itp.).
W praktyce, w niektórych gospodarstwach wykonuje się analizę na zawartość azotu mineralnego przed siewem roślin ozimych (przede wszystkim rzepaku, rzadziej zbóż) celem określenia ilości tzw. azotu resztkowego. Wiedza o ilości azotu resztkowego pozwala na w miarę dokładne zaplanowanie jesiennego (przedsiewnego, jak również pogłównego) nawożenia w/w roślin.
Autor: Artur Kozera
