W ostatnich latach obserwujemy dynamiczny postęp w badaniach i hodowli rzepaku ozimego. Firmy hodowlano-nasienne, wykorzystując nowoczesne metody biotechnologiczne i molekularne, tworzą co roku nowe odmiany, które następnie są testowane w doświadczeniach polowych. Odmiany te, po pozytywnej weryfikacji, zgłaszane są do badań urzędowych w celu wpisania do Krajowego Rejestru (KR). Tylko takie nasiona gwarantują tożsamość odmianową, czyli zachowanie cech charakterystycznych danej odmiany – zarówno morfologicznych, jak i użytkowych, w tym odporności na określone patogeny.
Z kolei stosowanie niekwalifikowanego materiału siewnego, niespełniającego norm jakościowych, może prowadzić do obniżenia plonów oraz pogorszenia wartości użytkowej surowca dla przemysłu tłuszczowego i konsumenta.
Czym jest kwalifikowany materiał siewny?
Kwalifikowany materiał siewny to nasiona posiadające certyfikaty i dokumenty potwierdzające ich tożsamość odmianową oraz jakość siewną. Muszą spełniać ściśle określone normy:
-
maksymalna zawartość kwasu erukowego: 1%
-
zawartość glukozynolanów: maks. 15 µM/g nasion
-
zdolność kiełkowania: minimum 85%
-
czystość: minimum 98%
-
zawartość nasion innych gatunków: maks. 0,3% masy
Taki materiał jest wolny od zanieczyszczeń, nasion chwastów i patogenów. Nasiona kwalifikowane wyróżniają się wysoką zdolnością i siłą kiełkowania. Dystrybutorzy oferują je w formie tzw. jednostek siewnych – każda zawiera określoną liczbę nasion kiełkujących, odpowiednią dla konkretnej powierzchni. Przykładowo, na 3 ha wysiewa się ok. 2,0–2,1 mln nasion odmian populacyjnych oraz 1,5 mln nasion odmian mieszańcowych.
Nasiona F1 – gwarancja tożsamości odmiany
Odmiany mieszańcowe powstają w wyniku krzyżowania stałych komponentów – linii lub odmian – według ścisłego wzoru mieszańca, znanego wyłącznie hodowcy. W przypadku tzw. odmian zrestorowanych, krzyżuje się linie męskosterylne, dopełniające oraz posiadające gen restorer. Efekt heterozji (lepszy wzrost i plonowanie) występuje wyłącznie w pierwszym pokoleniu (F1), dlatego do zakładania plantacji produkcyjnych zawsze należy używać kwalifikowanego materiału siewnego.
Ze względu na obcopylność rzepaku oraz łatwość krzyżowania się z innymi kapustowatymi, stosowanie niekwalifikowanych nasion może prowadzić do obniżenia jakości plonu. Również nadmiar samosiewów może negatywnie wpłynąć na jakość zbioru.
Odmiana i agrotechnika – klucz do plonu i jakości
Odmiana to jeden z najważniejszych czynników wpływających na wielkość i jakość plonu. Wysokie i stabilne plonowanie w różnych warunkach glebowo-klimatycznych świadczy o jej wartości.
Oprócz trafnego doboru odmiany do warunków gospodarstwa, równie istotna jest prawidłowa agrotechnika. Połączenie tych dwóch elementów pozwala lepiej wykorzystać potencjał plonotwórczy uprawianych odmian. Jeszcze niedawno plony w produkcji wynosiły zaledwie połowę wartości osiąganych w doświadczeniach polowych. Obecnie średni poziom plonowania przekracza 60% potencjału, co wskazuje na coraz lepsze zarządzanie produkcją przez rolników.
Postęp hodowlany i specjalizacja odmian wymagają precyzyjnej agrotechniki, dostosowanej do ich potrzeb. Wraz ze wzrostem areału rzepaku nasilają się również problemy agrotechniczne: samosiewy, kompensacja chwastów, częstsze występowanie chorób (np. kiła kapusty) i szkodników (np. chowacze). Ponadto rzepak jest bardzo wrażliwy na zmienne warunki pogodowe, co skutkuje dużymi wahaniami plonów między sezonami.
Coraz częściej rzepak uprawia się na słabszych glebach, dlatego rolnicy poszukują odmian mniej wymagających, które dobrze plonują przy mniejszych nakładach – np. ograniczonym nawożeniu azotem czy minimalnym stosowaniu fungicydów i regulatorów wzrostu. Niezależnie od wyboru odmiany, wysokie plony i dobra jakość zbioru możliwe są tylko przy użyciu kwalifikowanego materiału siewnego.
Jaki materiał siewny rzepaku wybrać?
Do siewu należy stosować wyłącznie kwalifikowane, zaprawione nasiona. Przedsiewne zaprawianie to najtańszy i najskuteczniejszy sposób ochrony przed chorobami i szkodnikami. W ostatnich latach jakość i technologia zaprawiania znacznie się poprawiły – stosuje się preparaty o wydłużonym działaniu, bardziej przyjazne środowisku, zawierające mniej substancji aktywnych oraz aplikowane nowoczesnymi technikami.
Zaprawione nasiona są wolne od patogenów i mają większą zdolność kiełkowania oraz lepszy wigor. Chronią siewki m.in. przed szkodnikami (chowacz galasówek, pchełki, śmietka) oraz chorobami grzybowymi, takimi jak Fusarium spp., Rhizoctonia solani, Phoma lingam, czy Alternaria spp.
Brak regularnej wymiany materiału siewnego prowadzi do spadku plonów i obniżenia jakości produkcji. Dlatego inwestycja w kwalifikowany materiał siewny to podstawa nowoczesnej, opłacalnej uprawy rzepaku.
