Stan fitosanitarny upraw rzepaku ozimego w sezonie wegetacyjnym 2023/2024

Przy częstych i intensywnych opadach profil glebowy nie był w stanie przyjąć tak dużej ilości wody, w wyniku czego powstawały zastoiska wodne. Nadmiar wody może negatywnie wpływać na procesy zachodzące w glebie, rozwój systemu korzeniowego, jego aktywność, dostępność składników pokarmowych oraz sprawność biologiczną gleby. Przy nadmiarze wody w glebie zaburzeniu ulegał proces mineralizacji próchnicy oraz humifikacji resztek organicznych, a w warunkach beztlenowych nasilały się procesy gnicia. W warunkach nadmiaru wody ginęła także pożyteczna fauna glebowa, która tworzyła w profilu glebowym równowagę powietrzno-wodną. Przy braku tlenu następowało na dużą skalę obumieranie bakterii tlenowych, które wpływały na przemiany azotu w glebie, oraz bakterii zwiększających dostępność fosforu i żelaza dla roślin uprawnych. Nadmiar wody utrudniał również wjazd na pole, w celu wykonywania zabiegów ochrony chemicznej przed agrofagami oraz prac agrotechnicznych. Nacisk kół ciągnika w takich warunkach powodował wyciskanie wody z profilu glebowego, wyrzynanie kolein i ugniatanie głębszych warstw gleby, utrudniając dalsze wsiąkanie wody. Zjawisk podtopień, tak licznie obserwowanych w okresie wiosennym 2024, w kolejnych sezonach można uniknąć zapewniając i poprawiając glebowe funkcje nawadniająco-odwadniające. Mokry okres i podtopienia w okresie wysiewania nasion może wpłynąć na opóźnienie terminu siewu o czas potrzebny na wjazd na pole.

W wyniku lokalnych podtopień na części upraw rzepaku ozimego stwierdzono przypadki gnicia roślin (luty, marzec, kwiecień) – wyczuwalny był charakterystyczny zapach kiszonej kapusty. Wysoka wilgotność powietrza przyczyniła się także do rozwoju mączniaka prawdziwego, czerni krzyżowych i suchej zgnilizny rzepaku.

W dalszych etapach rozwoju rzepaku ozimego, podobnie jak w okresie wiosny 2023, niska temperatura powietrza oraz duża intensywność opadów przyczyniła się do zmniejszenia mobilności chowaczy (granatek, czterozębny, podobnik) oraz pchełek rzepakowych. Podczas lustracji plantacji zastosowywana tylko metoda żółtych naczyń okazała się niedostatecznym rozwiązaniem i obarczona była dużymi błędami interpretującymi liczebność agrofagów. Dokonując na tych samych polach dodatkowo czerpakowania, zbierane były mało aktywne osobniki pochowane w roślinach, a ich liczba niejednokrotnie przekraczała próg ekonomicznej szkodliwości, czego nie potwierdzały wyniki metody żółtych naczyń.

Na podstawie dwuletnich doświadczeń i obserwacji zaleca się w okresie wczesnowiosennym stosowania wszystkich dostępnych metod lustracji (wykorzystanie żółtych naczyń, jak i dodatkowo czerpakowania).

W wypadku przekroczenia progów szkodliwości, może być konieczne wczesne wykonanie zabiegów ochronnych, o ile warunki glebowe i pogodowe na to pozwolą.

W okresie jesiennym i lutym otrzymaliśmy informacje o wzmożonej aktywności gryzoni na plantacjach roślin ozimych z terenu Dolnego Śląska i Wielkopolski. Wśród gryzoni spotykanych na plantacjach zbóż i rzepaku przede wszystkim należy wymienić myszowate (Muridae) oraz nornikowate (Microtidae). Spośród kilku gatunków wyrządzających szkody o znaczeniu gospodarczym, najczęściej spotykanymi są mysz polna, mysz zaroślowa, nornik zwyczajny oraz karczownik ziemnowodny. W zwalczaniu gryzoni w polu duże znaczenie mają takie zabiegi agrotechniczne jak wczesny zbiór oraz przestrzeganie wykonywania podorywki i głębokiej orki przedzimowej w tym: poprawna agrotechnika, płodozmian, podorywki, talerzowanie, bronowanie, spulchnianie gleby, zwalczanie chwastów, wykaszanie traw wokół plantacji, izolacja przestrzenna (od nieużytków, łąk, pastwisk, i roślin zbożowych), głęboka orka jesienna, wczesny siew i zwiększenie normy wysiewu. Poprawienie efektywności wyłapywania gryzoni przez ptaki drapieżne można osiągnąć przez ustawianie tyczek z poprzeczką (czatownie) na otwartych przestrzeniach. Warto pomyśleć o rozstawianiu tyczek już jesienią przy zakładaniu plantacji rzepaków, gdzie ptaki drapieżne mają możliwość przyzwyczajenia się do stanowisk.

Przed kolejnym siewem rzepaku zaleca się stosowanie niechemicznych środków ograniczających występowanie zgnilizny twardzikowej. Drugim etapem ochrony przed tym ważnym gospodarczo patogenem jest wykonywanie zabiegów chemicznych w okresie kwitnienia rzepaku. Wpisuje to w ogólne zasady integrowanej ochrony roślin, które dają pierwszeństwo stosowania w ochronie roślin metod biologicznych przed chemicznymi. Zaleca się, przed siewem rzepaku lub w jego trakcie zastosowanie środka zawierającego jako s.cz nadposożytniczego grzyba: Coniothyrium minitans, którą stosuje się doglebowo w formie oprysku mieszając ją z glebą na głębokości 10-15 cm. Substancja czynna ma działanie selektywne i zastosowana doglebowo działa na przetrwalniki grzybów z rodzaju Sclerotinia powodując ich wyniszczenie, ograniczając w ten sposób zdolność do porażania roślin. Podobnie działanie wykazują też środki zawierające grzyby z rodzaju Trichoderma.

Informacje merytoryczne opatrzone zdjęciami znajdują się na stronie Platformy Sygnalizacji Agrofagów, gdzie znajdują się instrukcje poboru prób do analiz (https://www.agrofagi.com.pl/728,procedura-pobierania-probek-roslin-do-analiz) oraz Newsletter w formie archiwalnej, gdzie można uzyskać informacje o przebiegu zagrożeń w zeszłym sezonie wegetacyjnym (https://www.agrofagi.com.pl/715,komunikaty-archiwalne)

Ocena stanu fitosanitarnego na plantacjach rzepaku ozimego i zbóż ozimych – patogeny bakteryjne, wirusowe

Bakterie

W sezonie 2024 przeprowadzono badania próbek materiału roślinnego (rzepak ozimy, pszenica ozima, pszenica, pszenżyto, jęczmień ozimy, żyto) pod kątem występowania bakterii. Do identyfikacji chorób bakteryjnych stosowano system BIOLOG GENIII, który działa w oparciu o charakterystykę cech biochemiczno-fizjologicznych badanych. W wyjątkowych przypadkach identyfikacja zostaje potwierdzona na podstawie sekwencji genu 16S rDNA.

W większości przebadanych prób nie stwierdzono występowania bakterii patogenicznych dla roślin. Kilkukrotnie stwierdzono obecność bakterii stanowiących mikroflorę ludzką rodzaju: Klebsiella, Proteus, Pseudomonas fragie, Serratia liquefaciens, Acinetobacter nosomicalis czy Enterobacter (zjawisko to jest określane jako HPOPs- ang. Human Pathogens On Plants).

Z prób roślinnych przysłanego materiału udało się zidentyfikować bakterie patogeniczne dla roślin, takie jak: Pseudomonas syringae, Pseudomonas viridilivida, , Clavibacter michiganensis, Enterobacter cloaceae ss. dissolvens, Pectobacterium carotovorum, Pantoea ananatis, Kosakonia cowanii oraz Pantoea agglomerans, Pantoea sp. Pantoea agglomerans nie jest typowym patogenem roślin, ale została wyizolowana z gospodarzy wykazujących nietypowe objawy chorobowe. Aktualnie trwają badania nad patogenicznością i dalszą charakterystyką tych izolatów.

Wirusy

W pierwszym półroczu 2024 roku przeprowadzono monitoring upraw roślin rolniczych w Polsce pod kątem obecności wirusów. Głównie zbierano rośliny, które charakteryzowały się zróżnicowanymi objawami chorobowymi w postaci:

– karłowacenia i przebarwienia liści: (rzepak, Brassica napus), (pszenica zwyczajna, Triticum aestivum), (pszenżyto, Triticale), (jęczmień, Hordeum vulgare),

Ocenę porażeń wyżej wymienionych zbóż ozimych, rzepaku, wykonano na podstawie wyników testów DAS-ELISA, które wykonywano z wykorzystaniem komercyjnych specyficznych zestawów przeciwciał i konjugatów firmy Loewe (Niemcy). Próbki roślinne pochodziły z różnych lokalizacji na terenie Polski. W badaniach diagnostycznych wykorzystano zestawy do wykrywania następujących patogenów:

-wirusa żółtaczki rzepy (TuVY),

– wirus mozaiki rzepy (TuMV),

– wirus zachodniej żółtaczki rzepaku (BWYV).

Dla wybranych próbek zbóż wstępnie przebadanych za pomocą testu DAS-ELISA przeprowadzono badania molekularne. Całkowite RNA izolowano z wykorzystaniem zestawu Silica 3-Zone RNA Purification KIT (Novazym, Polska). Reakcje RT-PCR prowadzono ze starterami amplifikującymi region kodujący białko płaszcza (CP) BYDV, a następnie uzyskane produkty trawiono enzymem restrykcyjnym HPAII. Uzyskane wyniki potwierdziły dominację wirusa BYDV-PAS.

Zalecenia ogólne na sezon wegetacyjny 2024/2025

Zalecenia integrowanej ochrony wyraźnie wskazują na wymóg stosowania wszelkich metod nie chemicznych, przed podjęciem decyzji o wykorzystaniu chemicznego środka ochrony roślin. W tym kontekście, przede wszystkim właściwa agrotechnika jest kluczowym elementem strategii ochrony. Należy tu wymienić:

– odpowiednie nawożenie – dostosowane do potrzeb konkretnego pola (w przypadku produkcji systemie Integrowanej Produkcji jest to wymóg),

– dobór odmian odpornych,

– prawidłowo i w terminie wykonane zabiegi orki, siewu,

– systematyczny monitoring występowanie chorób i szkodników,

– przestrzeganie progów szkodliwości,

– w przypadku potrzeby stosowania środków chemicznych zaleca się dobór środków o zróżnicowanym sposobie działania jak i dobór środków w różnymi substancjami czynnymi.

Wszelkie informacje związane z tym zagadnieniem są dostępne na stronie Platforma Sygnalizacji Agrofagów (www.agrofagi.com.pl).

Źródło: agrofagi.com.pl