Zwalczanie chwastów w rzepaku ozimym jest jednym z podstawowych zabiegów agrotechnicznych, a jego zaniechanie może przyczynić się do zmniejszenia plonów nawet do 40%. W uprawie rzepaku występuje kilkadziesiąt gatunków chwastów, takich jak: chaber bławatek, fiołek polny, gwiazdnica pospolita, komosa biała, mak polny, maruna bezwonna, perz właściwy, przetaczniki, przytulia czepna, rumian polny, rumianek pospolity, samosiewy zbóż, tasznik i tobołki polne.
Chwasty konkurują z rzepakiem
Chwasty konkurują z rzepakiem o wodę, składniki pokarmowe i światło. Konkurencja o wodę i składniki pokarmowe występuje tylko w sytuacji ich niedoboru, natomiast o światło rośliny konkurują zawsze. Długość tego okresu jest zależna od składu gatunkowego występujących chwastów, zagęszczenia łanu, ale także od warunków atmosferycznych. W zależności od wymienionych czynników trwa on około 6-11 tygodni. Oznacza to, że przez tyle tygodni od siewu należy utrzymać naszą uprawę wolną od chwastów. Zwalczając chwasty musimy pamiętać, że podstawą uzyskania wysokich plonów rzepaku jest odpowiedni rozwój roślin i ich kondycja w okresie jesiennym. W uprawie rzepaku ozimego duży problem stanowią gatunki chwastów, które pojawiają się na polu już jesienią, m.in.: fiołek polny, gwiazdnica pospolita, perz właściwy, przytulia czepna, rumianowate, samosiewy zbóż i tobołki polne.
Chwasty a choroby rzepaku
Łan rzepaku powinien być pozbawiony chwastów, dzięki czemu jest przewiewny. Zmniejsza się w ten sposób wilgotność łanu, a tym samym utrudniony jest rozwój chorób. Istotnym zabiegiem w uprawie rzepaku jest eliminacja chwastów kapustnych (dawniej krzyżowych). Do najbardziej popularnych należą gorczyca, rzodkiew, stulicha, stulisz, tasznik, tobołki. Są to gatunki żywicielskie kiły kapusty nasilającej się w Polsce. Nawet jeśli nie stanowią bezpośredniego zagrożenia (konkurencji), należy je zwalczać we wszystkich innych uprawach na stanowiskach, na których wystąpiła kiła.
Kiedy zwalczać chwasty w rzepaku
Chwasty w uprawie rzepaku należy zacząć zwalczać już w roślinach przedplonowych. Zwalczanie chabra czy perzu jest o wiele łatwiejsze w zbożach niż w rzepaku. Dlatego przed uprawą rzepaku warto zapoznać się z biologią chwastów oraz przeprowadzić lustrację pola pod względem występujących na nim gatunków. Warto również systematycznie prowadzić notatki dotyczące występowania i nasilenia chwastów w poszczególnych roślinach płodozmianu.
Ochronę herbicydową rzepaku wykonujemy głównie jesienią przed wschodami lub po jego wschodach. Natomiast wiosną przeprowadzamy ewentualnie zabiegi korekcyjne. Poza tym zabiegi wiosenne są zwykle mniej skuteczne, szczególnie w odniesieniu do chwastów, które skiełkowały już jesienią i znajdują się w zaawansowanych stadiach rozwojowych.
Metody zwalczania chwastów w rzepaku
Zwalczanie chwastów należy do podstawowych czynności związanych z ochroną roślin i jest wymogiem integrowanej ochrony. Oznacza to, że chwasty należy eliminować za pomocą wszystkich dostępnych metod, jak najrzadziej wykorzystując środki chemiczne. Ich całkowite wykluczenie jest niemożliwe, ale znaczne ograniczenie stosowania nie powinno stanowić problemu.
Metody niechemiczne
W przypadku rzepaku zwalczanie chwastów mechanicznie jest bardzo ograniczone. Bronowanie nie jest tu polecane, a jesienne zwłaszcza wczesne zabiegi, mogą spowodować uszkodzenie systemu korzeniowego. Rośliny uszkodzone mechanicznie są bardziej narażone na zainfekowanie przez suchą zgniliznę kapustnych, szarą pleśń i zgniliznę twardzikową. Skuteczność zabiegów mechanicznych wynosi 40–60%, jednak powinny one być połączone z zastosowaniem środków chemicznych. Trzeba przy tym pamiętać o podstawowej zasadzie, jaką jest wykonywanie zabiegów mechanicznych przed zabiegami doglebowymi.
Metody chemiczne
Zabiegi mechaniczne zwalczania chwastów w rzepaku muszą być uzupełnione chemicznymi, których termin w dużej mierze jest związany z warunkami klimatycznymi. Zabiegi chemiczne zwalczania chwastów w rzepaku należy wykonywać w najbardziej wrażliwej fazie wzrostu chwastów. Optymalny termin zastosowania środków powschodowych to okres od momentu wschodów do fazy nie starszej niż sześć, czasami osiem liści właściwych chwastów. Chemiczna ochrona rzepaku ozimego przed zachwaszczeniem polega na stosowaniu zabiegów ochronnych przed wschodami rzepaku oraz po jego wschodach, w terminie jesiennej wegetacji. Większość stosowanych substancji czynnych ma działanie odglebowe, którego skuteczność w zakresie zwalczania chwastów zależy od wilgotności gleby. Należy również pamiętać, że wiele herbicydów wywołuje minimalny, niewidoczny stres rośliny uprawnej. Takim przykładem jest działanie chlomazonu, objawiające się czasowym zanikiem chlorofilu (chlorozy). Jego odbudowa wymaga chociażby krótkiego okresu przeznaczonego na regenerację.
Sposób działania substancji czynnych:
Dimetachlor, metazachlor, napropamid, propyzamid – herbicydy zawierające te substancje czynne działają na rośliny w czasie kiełkowania nasion oraz krótko po wschodach, dlatego stosujemy je najczęściej doglebowo przed wschodami rzepaku. Niektóre z nich (metazachlor, propyzamid) można również stosować po wschodach rzepaku, ale zwalczane chwasty nie powinny być w tym czasie w starszej fazie rozwojowej niż faza 2 liści.
Chlomazon – herbicydy zawierające tę substancję czynną należy stosować bezpośrednio po siewie rzepaku, na dobrze uprawioną glebę, gdyż chlomazon jest pobierany przez korzenie oraz pędy kiełkujących roślin. Nowo powstające liście roślin wrażliwych w pierwszej kolejności reagują bieleniem tkanek, następnie zahamowaniem wzrostu i zamieraniem roślin. Przy stosowaniu tego herbicydu trzeba szczególnie uważać, gdyż na jego działanie jest również wrażliwy rzepak.
Chizalofop, cykloksydym, propachizafop – herbicydy zawierające te substancje przeznaczone są do zwalczania rocznych i wieloletnich chwastów jednoliściennych. Najlepsze efekty działania uzyskujemy, gdy w czasie zabiegu chwasty jednoroczne są w fazie od 2 liści do końca krzewienia, a chwasty wieloletnie (np. perz) w fazie od 4 do 8 liści. Ze względu na zachowanie pełnego bezpieczeństwa dla roślin zabieg jesienny wykonujemy wówczas, gdy rośliny rzepaku wytworzyły przynajmniej pierwszą parę liści, natomiast wiosenne stosowanie herbicydów nie powinno odbywać się później niż w fazie początku wydłużania pędów rzepaku. Dobre efekty notuje się, gdy graminicydy stosowane są łącznie z adiuwantami.
Chlopyralid – herbicydy zawierające chlopyralid są selektywne, przeznaczone do zwalczania chwastów dwuliściennych, np.: chabra bławatka, maruny bezwonnej, mleczu, ostrożenia polnego, rumianów i rumianków. Mogą być stosowane jesienią w fazie 4–6 liści rzepaku.
Program zwalczania chwastów w rzepaku przed siewem i po siewie:
